نقش مدیریت در برنامه‌ریزي شهري بر رفاه و کیفیت محیط زیست

براي تحقق هدف ایجاد یک شهر قابل سکونت، مجموعه گستردهاي از نیازهاي اجتماعی، اقتصادي و زیست محیطی باید برطرف گردند. دیدگاههاي اجتماعی نظیر شغل، تحصیل، و ایمنی اخیراً در راستاي تعیین شاخصهاي سکونتپذیري شهري مورد توجه قرار گرفتهاند. به علاوه، ابعاد زیستمحیطی نظیر هواي پاك، محله آرام و ساکت، مناظر خیابانی جذاب و فضاي سبز در مجاورت محل زندگی از اهمیت روزافزونی برخوردار میگردند.

 

میزان و کیفیت فضاهاي سبز بر الگوهاي فعالیت شهروندان، حالت و تکرار تفریحات روزمره، نحوه دستیابی به اطلاعات درباره محیط زیست، و فرصت استراحت و مقابله با استرسهاي روزمره تاثیر میگذارد. وجود مناطق طبیعی در قالب خدمات اکولوژیکی و زیستمحیطی به کیفیت زندگی کمک می کند.

 

کارشناسان کیفیت زیستم حیطی نقش مهمی در تامین ابزارهایی ایفا می کنند که قادرند پیامدهاي کیفیت زیست محیطی در زمانهاي آینده را سنجیده و مورد مقایسه قرار دهند. مفاهیمی نظیر سکونت پذیري، کیفیت زندگی، محیط زندگی، کیفیت مکان، استنباط و رضایت از سکونتگاه، ارزیابی محیطهاي مسکونی و زندگی و پایدارپذیري غالباً به عنوان مفاهیم مترادف بکار گرفته میشوند و در واقع یکدیگر را همپوشی می کنند ـ اما گاهی مواقع با یکدیگر در تضادند.

 

کیفیت خاك مناطق شهري باید مورد ارزیابی قرار بگیرد تا بدین طریق بتوان از خدمات عمومی در راستاي مدیریت مناسب کیفیت زیستمحیطی پشتیبانی به عمل آورد. برنامهریزان همچنین باید تصمیمات خویش را با طرحهاي شهري پایدارپذیرتر سازگار کنند . مطالعات نشان داده از هر پنج شهروند اروپایی چهار نفر در مناطق شهري زندگی میکنند و قالب شهري ـ نظیر تراکم یا فشردگی شهرها ـ بر زندگی روزمره تاثیر گذاشته و یک عامل مهم در ارتباط با کیفیت زندگی و اثرات زیستمحیطی به شمار می رود.

 

انجام یک مطالعه میان رشته اي بر روي قالب شهري از جمله مقیاس سنجش مناظر، عوامل اجتماعی ـ اقتصادي، وساختارهاي حاکمیتی در کنار یک آنالیز تاریخی به میزان زیادي بر درك و شناخت از قالب شهري نوظهور خواهد افزود.

 

نظارت بر توسعه شهري در راستاي کسب اطمینان از این موضوع که شهرها در آینده پایدارپذیر هستند یک لازمه قطعی است. پشتیبانی از فرآیند تصمیم گیري در این حوزه نیازمند اطلاعات فضایی جهت پیش بینی روندهاي توسعه شهري است.

 

آنالیز عواملی که قدم زدن در محیطهاي شهري را حالت می دهند یک وظیفه مهم دیگر فرآیند برنامه ریزي شهري است. مناظر به طور کلی نقش مهمی در تشویق عابران به تحرك ایفا میکند. میزان تکرار عبور و مرور عابران پیاده در خیابانها به عنوان کارکرد دسترسی پذیري و اولویت منظرها به کمک یک چارچوب مفهومی مورد آنالیز قرار گرفته است.

 

قابلیت به نمایش گذاشتن سناریوهاي رشد شهري به گونه اي که سیاستهاي عمومی گوناگون را بازتاب داده و تاثیرات نسبی آن بر روي منابع طبیعی قابل ارزیابی باشد به طور گسترده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است به علاوه، ابزارهاي سیستم اطلاعات جغرافیایی نظیر اسپیس سینتاکس را میتوان در راستاي مشاهده جریانات در فضاي عمومی شهري و قضاوت در مورد دسترس پذیري مناطق سبز شهري و آب بکار گرفت.

 

کیفیت محیط زیست شهري به عنوان فضاي زندگی مردم دنیا از جمله دغدغه هاي اولیه محققان دانشگاهی، سیاستگذاران، و شهروندان به شمار می رود. نگرانیه اي فزاینده درباره ماهیت و گستره تقسیمات اجتماعی ـ فضایی در ارتباط با کیفیت زیست محیطی و رفاه انسانی باعث گردیده اند تا پژوهشهاي بین المللی بر روي مشکلات زندگی در شهرهاي معاصر متمرکز گردند.

 

شناسایی ویژگی هاي کمیت پذیر مناظر که بر سلامت تاثیر میگذارند یکی از فاکتورهای مهم است که کمک میکند تا طراحی مناظر آتی براي سلامت انسان مفید و سودمند باشد .

 

توسعه پایدار نیازمند آن است که پروژه هاي توسعه در راستاي ایجاد تفریحگاه منجر به از بین رفتن منابع طبیعی نشوند. اطلاعات و دانش درباره اهمیت محیط بیرونی در سلامت و رفاه ما به سرعت افزایش پیدا کرده اند. سرمایه گذاري در زمینه ایجاد جنگلهاي شهري با هدف ارتقاي سلامت و رفاه میتوانند بخش مهمی از تصمیمات راهبردي در فرآیند برنامه ریزي فضایی باشند. توسعه و تامین مالی جنگلهاي شهري و فضاي سبز جدید باید بخشی از طرح کلی توسعه باشد. این مساله از اهمیت و جذابیت جهانی برخوردار است، زیرا بسیاري از کشورها به سرعت به سمت شهرنشینی در حرکت هستند و ایجاد فضاي سبز و جنگلهاي شهري نقش مهمی در فرآیند ارتقاي کیفیت زندگی و کیفیت زیست محیطی ایفا می کند.

 

در صورت آب رفتن شهرها، از کشاورزي شهري میتوان به عنوان سیاستی جهت افزایش کیفیت زندگی بقیه جمعیت بهره گرفت .از نظر بسیاري از مردم خلوت و تنهایی اصلی ترین ویژگیهاي مناظر طبیعی به ویژه مناطق جنگلی در راستاي رهایی از خستگی و استرس به شمار می روند.

 

پژوهش ها نشان میدهند که میان برداشت حسی از محیط هاي طبیعی و سلامت انسان رابطه وجود دارد. فضاي سبز شهري را میتوان از مولفه هاي مهم سلامت روانی عموم مردم دانست. با توجه به رشد سریع جمعیت و مشکلات ناشی از آن زندگی انسانها دچار تغییر و تحولاتی بنیادین شده است که اگر تمهیدات لازم و چاره اندیشی هاي اصولی و اساسی تجویز نشود ممکن است که انسانها دچار بیماریهاي روحی و روانی شوند و آرامش و نشاط از زندگی انسانها رخت بربندد پس لازم است که در طراحی هاي شهري و کاربری هاي مناسب زمین که می تواند آرامش و نشاط را براي شهر به ارمغان آورد دقت و توجه بیشتري شود و در ساماندهی کاربري ها و طراحی هاي شهري به شیوه اي عمل شود که تا سر حد امکان بتوان بستر مناسبی را براي زندگی انسانها فراهم آورد چرا که با وجود مشکلات و دغدغه هاي بسیار زندگی در قرن حاضر زندگی انسان در کاربریها و طراحی هاي شهري نامناسب موجود با خطر مواجه شده و انسانها دچار بیماري روحی و روانی و افسردگی می شوند .

 

شهر عالی ترین مکان تجمع زیستی انسان از آغاز تاکنون بوده است. روي آوردن بشر به زندگی شهري نیز از مهم ترین مقاطع تاریخ بشریت است. از این مرحله به عنوان آغاز تمدن یاد می کنند. بی تردید از همان لحظات پیدایش شهرنشینی، طراحی و زیبایی آن نیز مطرح بوده است. هدف از طراحی و زیبایی شهري بهبودبخشی به شرایط زندگی و رفع نیازهاي ساکنین شهر در آبادي هاي ساخته بشر است. بنا به گفته دیموند، «شهرها کاملترین اشکال ممکن آبادي انسانی اند» . آنها آدمی را در وصول به نقطه اعلاي فرهنگ یاري رسانده و درپناه دیوارهاي خود محیطی مناسب را براي پرورش اصیل ترین دستاوردهاي علمی و هنري فراهم آورده اند.

 

این فرایند عملکردیست روانی که به احراز هویت بستگی تام داشته و دربرگیرنده احساس تعلق و دلبستگی می باشد بدین ترتیب سکونت گزینی را باید امري ناشی از هدف دانست. در طراحی هاي شهري و ساماندهی کاربري ها، طراح و گروه طراحان باید بسیار ظریف و با حساسیت ویژه اي عمل نمایند و سعی و تلاش آنها ایجاد و خلق محیط هاي زیبا ، امن و مناسب و جذاب براي آرامش و نشاط انسانها باشند چرا که انسانهایی که چرخ توسعه و پیشرفت جوامع را به حرکت در می آورند در همان محیط ها به آرامش و نشاط دست می یابند.

 

. با توجه به تعریف کاربري زمین که عبارت است از بررسی نوع استفاده از زمین به نسبت انواع فعالیت هاي مختلف اعم ازبهداشتی ،درمانی،مسکونی ، اداري و تجاري که توضیح در باره هریک از آنها مجال این بحث نبود طراحان تشبیه به بازي گران یک بازي شطرنج باید عمل کنند وتاسر حد امکان سعی نمایندکه هر مهره ( هر نوع کاربري به یک مهره شطرنج تشبیه شده است )را در بهترین مکان مناسب جاي دهند و در یک تشبیه دیگر می توان مجمع کاربري ها را به یک پازل در هم ریخته نشان دادکه سعی طراحان قراردادن هر یک از آنها در جاي خودشان می باشد. در اینجا لازم است که درایت و تخصص نیز به عنوان چاشنی اضافه شود و طراحان به شیوه اي عمل نمایند که بتوانند کاربریها و طراحی هاي سازگار و موافق و کاربریها و طراحی هاي ناسازگار و نا موافق هم را درست از هم تشخیص دهد و سعی نماید که درطراحی هاي شهري و ساماندهی کاربري ها ، ترکیب درست و منطقی را بچیند به طوري که بیشترین بهره برداري را داشته باشد. وگروه طراحان ( معماران ، شهر سازان، برنامه ریزانع اقتصاد دانان، جغرافی دانان، جامعه شناس و…) مطالعات کامل و جامعی از تمامی جوانب از جمله زیر ساختی(حمل و نقل و دسترسی، ارتباطات و …) زیست محیطی را انجام دهند. به عنوان مثال در طراحی و تعیین کاربري هاي آموزشی و مسکونی توجه به مسیر عبور دانش آموزان و تسلط نداشتن ا مکان آموزشی بر مکانهاي مسکونی را بنمایند و رعایت حد فاصل مجاز و استاندارد این دو مکان را از همدیگر بنمایند.

یادداشت از: حمید بادامی نجات، رئیس مرکز مطالعات و پژوهش های شورای اسلامی شهر همدان

منابع:

1 .حسین زاده دلیر، کریم، ( 377 ،تکنیک و اصول برنامه ریزي شهري، جزوه درسی کارشناسی برنامه ریزي)

2 .سیف الدینی فرانک،(1386 روند شهرنشینی، مساله شهرهاي بزرگ، مجله پژوهشهاي شهري، دانشگاه) تبریز. 3 .رضویان، محمد تقی، ( 1381 ، برنامه ریزي کاربري اراضی شهري، انتشارات منشی، تهران)