لوگو در ظاهر؛ پوستر در باطن

از شامگاه دوشنبه 16 بهمن ماه که در اقدام درخور تفکر مراسم رونمایی از لوگوی رویداد همدان 2018 با حضور مسئولین استان و بدون حضور متخصصان و علاقمندان هنری و خبری برگزار شد شاید با کمی ریز بینی می شد پیش بینی کرد که قرار است اتفاقی نادر در این زمینه رخ دهد و این اتفاق نادر، لوگویی بود که به دست آن عزیزان رونمایی و پرده برداری شد و از همان ابتدا حرف و حدیث های زیادی ، خصوصا در فضای مجازی بوجود آورد.
ناگفته پیداست که اگر قرار است در حوزه معرفی هر چه بهتر و بیشتر همدان به عنوان مهد تاریخ و تمدن ایران زمین ، از تمام بضاعت و توان هنری ، فرهنگی و زیبایی شناسی استان ، استفاده شود این بهره گیری را نباید محدود به سلیقه ای خاص با توجیحات خاص تر کرد.
در ذیل رونمایی از لوگوی پیشنهادی به عنوان نماد و نشان رویداد سال آینده همدان ، توضیحات،  انتقادات و توجیحات زیادی را در فضای مجازی مطالعه نمودم از جمله متن توجیحی مربوط به طرح که به روشنی در آن قید گردیده بود این اثر در مدت یک نیم روز و با عجله جهت شرکت در نمایشگاه گردشگری طراحی  و آماده سازی گردیده است  هرچند در مورد روند این امر و تاخیر غیر قابل قبول در طراحی لوگو و انجام مقدمات کار انتقادات بسیاری وارد است ولی در ادامه بنا دارم تا حد ممکن به صورتی مستند و مستدل در باره طرح مذکور مطالبی را بیان کنم:
در ابتدا به تعریفی که از واژه “لوگو   Logo” در لغتنامه آکسفورد ذکر شده است توجه کنیم ” یک نماد یا طرح کوچک که توسط یک سازمان تصویب  میشود جهت شناسایی  محصولات ، پوشاک ، وسایل نقلیه و غیره” اگر این تعریف را مبنا قرار دهیم چند نکته باید در یک لوگو وجود داشته باشد تا از دیدگاه جهانی بتواند استاندارد لازم را کسب کند:
1- نمادین باشد
2-  یک طرح کوچک (و نه گسترده) باشد
3- از روی آن بتوان به سادگی محصول یا محل یا خدمتی را شناسایی کرد.
از این رهگذر در توجیح طرح رونمایی شده فعلی باید گفت که مشخصا و از دیدگاه  کارشناسانه این طرح نه یک نماد که چندین نماد  دارد و در ثانی به هیچ عنوان کوچک و ساده نیست زیرا به صورتی کاملا غیر متمرکز بر واقعیت ها و حقایقی تکیه دارد که نه با یک نگاه و یک تعریف که شاید باید در قالب چندین صفحه مطلب به تعریف و توضیح آن پرداخت که این موضوع در کمال احترام به عقاید و نظر طراح، در جهان امروز دیگر منسوخ گردیده است و کمتر اثر حرفه ای را می توان یافت که از این تعداد المان و نماد و نشانه در طرح استفاده کرده باشد.
با نگاهی به لوگوی موجود و با شناختی دقیق از تاریخ و جغرافیا و میراث فرهنگی همدان المان ها و نشانه هایی که طراح نیز به آنها اشاره کرده است به شرح ذیل در طرح مشاهده می شود:
1-  قله الوند به عنوان نماد برجسته طبیعی استان همدان
2-  خورشید الوند یا هر معنی دیگری که در این قوس های دایره ای رنگی موجود باشد
3-  نماد آرامگاه بوعلی به نشانه حرف A لاتین در کلمه همدان
4-  نقشه همدان که شکل و فرم آن در زیر نماد آرامگاه  و به عنوان زمینه حرف “A ” استفاده شده است
5-  حروف رنگی واژه انگلیسی همدان به نشانه هفت قلعه تو در توی مادی در پایتخت اولیه ایران
6-  رقم “0” انگلیسی درعدد 2018 که به نشانه جمع شدن به صورت و شکل یک نماد معرفی شده است
7-  رنگ های موجود در نماد جمع شدن که نماد های پنج قاره می باشند
8-  عبارت لاتین “gather together” که خود نمادی است در دل نماد تجمع و آنهم نماد دیگری است در کل طرح
9-  رنگ قالب طرح که بنفش می باشد و به عنوان رنگ سال مطرح است
10-  عناوین انگلیسی و فارسی در زیر لوگوی اصلی که مجددا تکرار گردیده است ، به غیر از عناوین فارسی و انگلیسی پایتخت گردشگری
حال با عنایت به این همه نماد و نشانه در طرح مذکور (که بنا نداشتم از همه آنها نام ببرم زیرا برخی اوقات بعضی اجزا صرفا به عنوان یک جزء خلاقانه و ایجاد کننده جلوه بصری به طرح اضافه می شوند ولی در اینجا بنا بر اصرار طراح مبنی بر وجود معنی در تک تک اجزاء مجبور به استناد به آنها شدم) این سوال مطرح است که کارکرد لوگو آیا این است که در یک نگاه این همه معنی را به مخاطب انتقال دهد و اصولا با این رویکرد در طراحی چه فرقی را می توان بین این لوگو و یک پوستر متصور شدو در این میان توجه به شعار “سادگی همیشه زیباست ” را می توان به صورت وارونه متوجه شد، سادگی ای که امروزه در خیلی از لوگو ها و نماد های جهانی و ملی می توان دید و درک نمود شاید اندک پیچیدگی و نماد های مضاعف را بتوان در مسابقات ورزشی آنهم به لحاظ ماهیت پر انرژی و گستردگی رشته های ورزشی مشاهده نمود و گرنه در چنین برنامه هایی که هدف شناساندن مکان یا فضایی خاص با عنوانی ویژه است بعضا از طرح هایی ساده با تمرکز بر خصوصیتی برجسته یا نمادی منحصر بفرد استفاده می شود و با زبان هنر در آن معانی مختصر و قابل فهمی را مستتر می کنند تا شاید کشف آنها برای مخاطب اگر در تعداد محدود باشد جذاب و اثر گذار باشد.
زبان هنر در ذات خود نمایاننده حس زیبایی و خلق معانی بدیع و جذاب است که در یک کلام جامع و مانع می باشد و در عین انتقال پیام در ظاهری جذاب و قابل فهم می باید هرچه متمرکز تر و بدور از محاط شدن در مرز های جغرافیایی ، فرهنگی و زبانی خاص شمولیت معنایی برای عموم مخاطبین  از هرکشور و فرهنگی دارد.
به عنوان مثال استفاده از شکل نقشه  همدان در این طرح که قرار است مختصر و مفید باشد به نظر نگارنده هیچ جایگاه هنری و بصری نخواهد داشت زیرا اولا از عنوان همدان در لوگو به صورت انگلیسی و فارسی استفاده شده و در ثانی نماد های دیگری از این استان در طرح وجود دارد و در کل استفاده از مرز بندی های جغرافیایی استانی در طرح های این چنینی و جهانی به طور کل مناسب به نظر نمیرسد.
استفاده از معانی زنجیره وار و تو در تو نظیر آنچه گفته شد در المان های این طراحی جز افزایش پیچیدگی و جز ایجاد پراکندگی فکری در ذهن مخاطب شاید کارکرد دیگری نداشته باشد استفاده از یک نماد تکراری جهانی و نیز نمادی از آن تکراری تر ( مثلا همان رنگ های پنج قاره و همان نماد جمع شدن در رقم صفر 2018 ) از دید یک مخاطب خارجی  یقینا جز زیاده گویی و تکرار مکررات غیر خلاقانه چیزی نخواهد بود زیرا که خلاقیت بصری بسیار ناچیزی در ایجاد جزئیات به کار رفته است.
نقطه مثبت این اثر شاید قله الوند باشد در عین اینکه به عنوان سمبلی یکتا و بومی با شکلی منحصر به فرد به لحاظ ریشه های تاریخی و فرهنگی خود می توانست تک نشانی قابل قبول برای این طراحی باشد -چراکه در این روزگار جاذبه های اکوتوریستی کم کم در حال رونق گرفتن هستند- اما شباهت خواسته یا ناخواسته طرح آن به بعضی اشکال موجود در فضای مجازی اندکی از ابهت  شکل کوه الوند و قله آن کاسته و شکل خفته و کم شباهتی را به کلیت شکل  ستیغ الوند بخشیده است .
در پایان باید یادآور شد فارغ از هرگونه بحث زیبایی شناسانه و ترکیب بندی رنگها به نظر نگارنده اجزاء لوگو به لحاظ مفهومی نقطه تمرکز خاصی را در ذهن ایجاد نمی کند زیرا مجموعه این فرم های زیاد می توانند هرگونه اتفاقی را برای بیننده تداعی کند از یک رویداد ورزشی گرفته تا جشنواره ای دانش آموزی و …
ضمن احترام به صاحب اثر، امید است که متولیان امر در چنین مواردی با دقت نظر و بهره گیری از تجربیات متخصصین این حوزه بتوانند فعالیت ها و آثار ماندگارتری را در عرصه فرهنگ و هنر این خطه از میهن عزیزمان خلق نمایند.

یادداشت: عباس چشمه قصابانی